De Dorpskerk in het Louvre

De veiling van het schilderij ‘Zicht op Leiderdorp’ van Jan van Goyen bij Sotheby’s in New York (Zeventiende-eeuws Leiderdorp herleeft op internationale veiling) zette Peter Diebels van het Leiderdorps Museum aan tot verder onderzoek naar het werk van Van Goyen. Hierbij stuitte hij op het werk van een van diens leermeesters, Esaias van de Velde en ontdekte dat ook deze schilder Leiderdorp heeft vastgelegd, op tekeningen die berusten in musea in Brussel, Parijs en Washington.

Het schilderij ‘Zicht op Leiderdorp’ van Jan van Goyen werd uiteindelijk verkocht voor een bedrag van 27.940 dollar aan een tot nu toe onbekende koper. Het betreft een vrijwel onbekend werk uit 1628 van deze Leidse schilder (1596-1656). Op het schilderij is duidelijk de in 1622 gereed gekomen dorpskerk te zien met op de voorgrond de huidige Meijebrug en vlak bij de kerk de inmiddels verdwenen Kalkbrug. Het is een mooi, wat verstild beeld van Leiderdorp en contrasteert sterk met het schilderij dat Van Goyen in 1622 van Leiderdorp maakte, getiteld Landschaft mit Blick auf Leiderdorp , dat is te bewonderen in de Kunsthalle in Bremen.

Leiderdorp was voor Van Goyen een rijke bron voor zijn schetsen en schilderijen. Het lag op loopafstand van zijn woning aan de Pieterskerkstraat in Leiden en de wandeling vanuit de stad leidde hem langs de Zijlpoort en de kalkovens langs de Lage Rijndijk en gaf vanaf het huidige Waardeiland een fraai uitzicht op de Oude Rijn en de net gebouwde dorpskerk. Ook nadat Van Goyen in 1632 was verhuisd naar Den Haag bleef hij werken maken, waarop Leiderdorp is te herkennen, zoals ‘Boating party on a river’ uit 1651, dat te zien is in het Metropolitan Museum of Art in New York.

Leiderdorp en Esaias van de Velde

In mijn zoektocht naar Leiderdorp in de werken van Van Goyen heb ik me verdiept in zijn leermeesters en kwam zo op het spoor van de Haagse schilder Esaias van de Velde. Deze zoon van de uit Antwerpen gevluchte Hans van de Velde werd in 1587 geboren in Amsterdam en werkte vanaf 1612 als schilder in Haarlem en vanaf 1618 in Den Haag. Hier werd Esaias de hofschilder van Prins Maurits en tot aan zijn overlijden in 1630 van diens broer Frederik Hendrik. In zijn Haagse atelier gaf hij les aan diverse leerlingen, waaronder Jan van Goyen. De invloed die Van de Velde op zijn Leidse leerling had is in veel van zijn werk terug te zien.

Zo heeft een van zijn bekendste werken Het Pontveer uit 1622, te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam, naar de mening van kunstkenners veel stilistische overeenkomsten met het schilderij dat Jan van Goyen datzelfde jaar van Leiderdorp maakte. Dat meester en leerling elkaar inspireerden laten enkele van de tekeningen van Esaias van de Velde duidelijk zien. Op het schilderij Landschap met zicht op Leiderdorp heeft Van Goyen de sfeer van Het Pontveer samengevoegd met het beeld dat Esaias van de Velde van Leiderdorp schetste en zich nu bevindt in het Louvre in Parijs. Vue du village de Leiderdorp pres de Leyde is niet gedateerd, maar is ontegenzeggelijk door Van Goyen als voorbeeld gebruikt om zijn schilderij te maken.

De National Galery of Art in Washington is in het bezit van een andere tekening van Van de Velde, waarop overduidelijk ook de Leiderdorpse dorpskerk is te herkennen. The Village Street is een kleine tekening van 12.2 bij 16.6 centimeter en laat het dorpscentrum zien vanaf wat nu de hoek van de Berkenkade en Hoofdstraat is.

In diezelfde periode, zo aan het begin van de jaren 1620, maakt Esaias nog een schets van Leiderdorp. Ditmaal is de dorpskerk afgebeeld vanaf de overzijde van de Oude Rijn, vanuit wat nu de Bruggestraat in Leiden is. Ook hier is te zien dat de brug nog ontbreekt en passagiers met een veerpont worden overgezet. ‘Dorp aan een rivier’ is in 2004 geveild bij Christie’s en kwam in 2011 opnieuw onder de hamer bij Sotheby’s in Londen. Naar de mening van het Rijksmuseum gaat het hier om een tekening van Van de Velde, die later door Van Goyen is ingekleurd. Vandaar dat hij linksonder de initialen V.G. heeft toegevoegd.

De laatste tekening die ik van Leiderdorp ontdekte heet Dorpsgezicht en maakt sinds 1913 deel uit van de collectie van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel.

Op deze ongedateerde tekening zien we de dorpskerk vanuit het zuidoosten. Op de voorgrond staan enkele boerenwoningen en hooibergen afgebeeld langs wat nu de Hoofdstraat is. In 1628 maakte Van Goyen vrijwel dezelfde tekening.