Was geld het enige probleem?

VERVOLG VAN P13

De ambities van Leiderdorp om binnen enkele jaren haar eerste bestaande wijk van het gas af te krijgen zijn dus gestrand bij de eerste grote horde: de financiering. Maar was geld echt het enige probleem? Zou met de Rijkssubsidie de aanleg van een warmtenet in - in ieder geval een deel van - de Oranjewijk wél gelukt zijn?

Twijfels

De overstap op een collectief warmtenet kan alleen gemaakt worden als genoeg bewoners daaraan mee willen doen, gaf toenmalig wethouder Willem Joosten in het najaar van 2018 al aan: “We hebben geen exact percentage bepaald voor het draagvlak dat nodig is. Minder dan de helft wordt een lastig verhaal. Maar ik kan me zo voorstellen dat als je 60 tot 70 procent mee hebt, dat toch wel een comfortabel gevoel geeft om verder te praten.”

Het is de vraag of het gelukt zou zijn dat draagvlak te creëren. Want hoe positief het Project Oranjewijk in september 2018 ook van start ging, er waren van meet af aan wel veel twijfels over het warmtenet. Twijfels die in de loop van de tijd alleen maar leken te groeien. En dan ging het niet alleen over de kosten. “Mijn grootste zorg is dat je met een warmtenet vast zit aan één leverancier. Die bepaalt de voorwaarden en de tarieven”, zei bewoner Harrie Wesselman al in de zomer van 2019.

Vuile warmte

Zelfs de bewoners die in principe bereid waren hun gasgestookte CV ketel in te ruilen voor een afleverunit van een warmtenet, hadden zo hun bedenkingen. Een belangrijke daarvan was het voornemen om het wijkwarmtenet te voeden met industriële restwarmte uit Rotterdam. Volgens de gemeente was dat absoluut noodzakelijk om het financiële plaatje rond te krijgen. Maar voor een aantal bewoners, en ook een aantal leden uit de Werkgroep Oranjewijk, voelde het niet goed. “Het is vuile warmte die wordt opgewekt op basis van eindige grondstoffen” zo verwoordde bewoner en werkgroeplid Clemens van Soest het. “Als je met de oplossing die je kiest als alternatief voor aardgas opnieuw CO2 gaat uitstoten, help je het broeikaseffect alleen maar verder, dan raak je letterlijk van de wal in de sloot.”

Maaike Liem uit de Oranjewijk, die zich in september 2019 aansloot bij de werkgroep, dacht er net zo over. Ze wil liever vandaag dan morgen van het gas af en ziet zeker de voordelen van een collectief warmtenet in de wijk, maar: “Warmte die geleverd wordt vanuit de zware industrie, daar heb ik heel veel bezwaar tegen.” Zij was er dan ook bepaald niet rouwig om dat Leiderdorp naast de subsidie greep. Het is wel goed even pas op de plaats te maken met de plannen voor een gasvrije Oranjewijk, zei ze eind 2020. “Dat geeft wat meer ruimte en lucht om even verder te kijken. Want er is in de afgelopen paar jaar heel veel bijgekomen aan technieken.” Ook geeft het gelegenheid om de bewoners meer mee te nemen in het proces. Want daar ontbrak het nog wat aan, was haar inschatting . “Het is heel moeilijk om een beslissing te nemen (over aansluiting op een warmtenet, red.) als je nog niet alle informatie hebt. Zeker als het gaat over je eigen huis kan ik me voorstellen dat dat soms wat onrust en ook wat weerstand opriep.”

Liever waterstof

Andere leden van de Werkgroep Oranjewijk kregen in de loop van de tijd steeds meer twijfels of hun advies aan de gemeente om in te zetten op een collectief warmtenet wel zo goed is geweest. Koos Chaudron en Piet Visser zouden met de kennis van nu beslist kiezen voor een andere oplossing: het vervangen van aardgas door waterstof.

“De ontwikkelingen rond waterstof gaan heel hard. En dat is mooi want het scheelt de mensen een heleboel geld”, zei Chaudron in de zomer van 2020. Visser is het daar helemaal mee eens. Waterstof is veel goedkoper en makkelijker stelde hij begin 2021: “De leidingen die buiten liggen zijn er geschikt voor maar die gaan we ook nog vervangen dus het wordt nog beter. En in huis hoef je alleen maar een nieuwe cv-ketel op te hangen. En die cv-ketel wordt nagenoeg even duur als degene die je nu hebt want er verandert eigenlijk niks aan.”

Dat er naar verwachting de komende decennia bij lange na niet genoeg waterstof beschikbaar is, dempt hun enthousiasme niet. Dat gaat er echt wel komen, is hun overtuiging.

Moeizaam

Als je één les kan trekken uit het Project Oranjewijk, is het wel dat de warmtetransitie in bestaande wijken, en vooral oudere wijken, een enorm taaie, complexe, langdurige en geldverslindende klus wordt. En dat de uitdagingen niet alleen op financieel en technisch gebied liggen, maar zeker ook bij het creëren van draagvlak bij de bewoners.

Dat geldt niet alleen voor de Leiderdorpse situatie, maar voor alle warmtetransitieprojecten. Ook bij projecten die wél subsidie hebben gekregen via de Proeftuinen Aardgasvrije Wijken. Het Economisch Instituut voor de Bouw heeft begin dit jaar dertien proeftuinen onderzocht die in 2018 bedragen van tussen de 4 en 8 miljoen euro ontvingen. De conclusie was dat ze maar moeizaam voortgang boeken. Pas in vier proeftuinen waren toen daadwerkelijk woningen van het gas af gehaald en daar waren het veel minder woningen dan gepland.

Het gaat veel geduld en veel inzet van de gemeenten vergen om alle bewoners in het proces mee te krijgen. De omschakeling moet niet teveel ‘gedoe’ geven. En er zullen grote zakken geld van de rijksoverheid moeten komen. Want als het de individuele huiseigenaar teveel gaat kosten – zeg maar meer dan de prijs van een nieuwe CV-ketel – gaat het zeker niet lukken.

Hoe nu verder?

Voor nu wordt in de hele gemeente Leiderdorp volop ingezet op het terugdringen van de warmtebehoefte in woningen door het stimuleren van isolatie en energiebesparing. Maar ondertussen is daar nog altijd die deadline van 2050, het jaar dat de gaskraan dicht gaat. Hoe worden de Oranjewijk en het Doeskwartier dan verwarmd? 

Dat hangt sterk af van de ontwikkelingen rond de heetwaterpijpleiding van Rotterdam naar deze regio, zo blijkt uit de vorige maand door de Leiderdorpse gemeenteraad vastgestelde Transitievisie Warmte voor de gemeente. De Leiding over Oost, in 2018 nog de gedroomde warmtebron voor de Oranjewijk, is eind 2020 definitief afgeblazen door problemen met de financiering. Maar er wordt nog wel onderzocht of er een aftakking van de nog aan te leggen warmteleiding tussen Rotterdam en Den Haag, de WarmtelinQ, naar Leiden gemaakt kan worden. Van die WarmtelinQ+ kan Leiderdorp dan ook profiteren.

Komt de WarmtelinQ+ er niet, dan is er geen duidelijke ‘beste keus’. Individuele oplossingen met warmtepompen of hybride warmtepompen (op groen gas) of wellicht toch een wijkwarmtenet met een andere warmtebron, het is allemaal mogelijk.

Gaat de WarmtelinQ+ door, dan staat een warmtenet gevoed door de heetwaterpijpleiding fier aan kop als beste alternatief voor aardgas in het overgrote deel van Leiderdorp, en ook in de Oranjewijk en het Doeskwartier. Mits de financiering geregeld kan worden, maar dat geldt voor alle oplossingen.

Beurt gemist

Duidelijk is wel dat de Oranjewijk en het Doeskwartier-West ook in dat geval zeker niet tot de eerste delen van Leiderdorp zullen behoren die verwarmd worden door de WarmtelinQ+. "Waar een nieuw gasnet ligt, is het wijkgericht overstappen op een alternatief vanuit het perspectief van de netbeheerder in de eerste tien jaar niet ondenkbaar, maar wel onwaarschijnlijk”, zo staat te lezen in de Transitievisie Warmte. Wethouder Van Woudenberg gaf nog een andere reden aan. De vervanging van de riolering en de gasleidingen in de wijk wordt aangegrepen om straten en perken opnieuw in te richten. Een dure klus die ook behoorlijk wat overlast gaat geven. "Dan ga je niet binnen tien jaar de boel opnieuw opengooien.” Met andere woorden: de Oranjewijk en het Doeskwartier hebben hun beurt gemist en de kans op een snelle, collectieve warmtetransitie is hier voorlopig verkeken. 

Bewoner Jan van Trigt, lid van het eerste uur de Werkgroep Oranjewijk, voorzag de mogelijkheid dat dit zou kunnen gebeuren al toen alles er nog rooskleurig uitzag. "In de werkgroep heb ik wel eens gezegd: ‘Of de Oranjewijk is de eerste Leiderdorpse wijk die van het gas af gaat, of het is de laatste'", keek hij begin dit jaar terug. Hij ziet het ervan komen dat zijn wijk een heel andere route naar aardgasvrij gaat volgen, via individuele oplossingen. In 2019 werd die optie als te nog lastig en duur beschouwd maar de beoordeling zou nu wel eens heel anders kunnen uitpakken, schat hij in. “Warmtepompen en hybride warmtepompen hebben het laatste jaar een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Ze worden steeds beter." 

Daarmee zit hij op dezelfde lijn als het aanstaande kabinet dat ook lijkt te kiezen voor een meer individuele aanpak. "De hybride warmtepomp is op korte termijn voor de meeste woningen een goede warmteoplossing", zo staat in het regeerakkoord te lezen. 

Leerzaam

Maar hoe worden de woningen in de Oranjewijk en het Doeskwartier-West op de lange termijn verwarmd, als de aardgaskraan echt dicht gaat? Dat ligt in feite weer even open als drie jaar geleden. Wat niet wil zeggen dat het Project Oranjewijk voor niets is geweest, constateerde de gemeentelijk projectleider Achmed Achbari afgelopen zomer ondanks alles toch met tevredenheid. "We hebben er enorm veel van geleerd. Kennis die we straks mee kunnen nemen in andere wijken." 

In de serie ‘Van het gas af’ volgden het Leiderdorps Weekblad en Unity.NU sinds eind 2018 het Project Oranjewijk, waarbij de gemeente Leiderdorp samen met bewoners van de Oranjewijk en het Doeskwartier-West een weg zochten naar een aardgasvrije toekomst. Dit is de 18de en laatste aflevering van de serie, die mede mogelijk werd gemaakt door een subsidie van het Leids Mediafonds. Binnenkort verschijnt op Unity.NU de documentaire ‘Van het gas af. Een wijk op zoek naar aardgasvrije toekomst’. Hou daarvoor de website van deze krant in de gaten.

Teksten en eindredactie: Corrie van der Laan, documentaire: Marc Wonnink. Met dank aan Nelleke Thissen, Yaël Vinckx en alle mensen die hebben meegewerkt aan de interviews.