Steenfabriek Hoos
Een van de belangrijkste industrieën in het verleden van Leiderdorp vormde de fabricage van aardewerk en steen. Langs de oevers van de Oude Rijn en de Zijl stonden kalkovens en steenfabrieken die producten leverden voor de lokale en landelijke economie. Vooral steen-, pannen- en pottenbakkerijen haalden de klei uit de omringende polders langs de Rijn. Een voorbeeld van een steenfabriek is te zien op een serie foto’s uit de collectie van Erfgoed Leiden en omstreken en toont de steenfabriek van de firma Hoos in Leiderdorp.
Om erachter te komen waar deze fabriek zich exact bevond en wanneer deze werd opgericht, bieden de archieven van Leiderdorp en Leiden uitkomst. In een bijdrage in het Leids Jaarboekje uit 1949 beschrijft de dan 90-jarige ‘Oud-Rijnlander’ W. van Leeuwen zijn herinneringen aan Leiderdorp in de jaren tussen 1850 en 1880. Hij schrijft: ”Even over de Spanjaardsbrug het Zijlhek doorgaande zag men de steenplaats (steenbakkerij) van de firma Hoos (vader en zoon), een paar herenhuizen en voorts langs de 'Zwarte weg' een aantal moestuinen. Rechts over de Rijn lag 'de Waard', ingesloten door de beide armen van de Rijn. Deze landtong had toen een wat onsmakelijk voorkomen, wijl zij bedekt was met bagger- en vuilnisstalen”. Goed om te weten dat de grens van de gemeente Leiderdorp toen niet ophield bij de Spanjaardsbrug, maar doorliep tot de Zijlpoort en de Maresingel en ook het Waardeiland Leiderdorps grondgebied vormde.
Uit de beschrijving van de heer Van Leeuwen is op te maken dat de steenfabriek van Hoos net achter het Zijlhek lag, waarmee het tolhek wordt bedoeld dat hier aan het begin van de Zijldijk stond en tot 1931 dienst heeft gedaan. Reizigers die over het water of over land Leiderdorp in of uit wilden, moesten hier tol betalen. Ook aan de Hoogmadeseweg en op de oude Leiderdorpse brug werd trouwens tol geheven.
Achter het Zijlhek lag de steenfabriek van vader en zoon Hoos, die in de 19e eeuw jarenlang het ophalen van vuilnis en haard-as van de stad Leiden pachtten en voor het storten en hergebruiken van het afval de beschikking hadden over een stuk grond aan de Zijldijk net buiten de Spanjaardsbrug. Op ditzelfde grondgebied richtten zij hun steenfabriek op en konden deze steeds verder uitbreiden. In 1877 dienden J. L. Hoos en P. H. Hoos Jz., steenfabrikanten aan den Zijlweg, onder de gemeente Leiderdorp, een request in bij de gemeente om meer grond te verkrijgen, sloten te dempen en ontheffing te krijgen van de jaarlijkse betaling van ƒ 25 aan de pachter van de tolgelden van het Zijlhek “voor de vrije passage van werklieden der steenfabriek door het Zijlhek”.
De zaken gingen voorspoedig voor vader, zoon en kleinzoon Hoos, zoals te zien is aan de fraaie directeurswoning die ze lieten bouwen aan de Zijldijk en op een van de foto’s te zien is. De directeuren van de steenfabriek waren trouwens ook actief als wethouder in de Leiderdorpse politiek, te weten de heren Rijshouwer, Hoos en Splinter. Met M.P. Splinter komen we bij de laatste directeur van de steenfabriek en naar wie de dichtbijgelegen Splinterlaan is vernoemd.
De steenfabriek is in de jaren '30 opgegaan in de NV. Vereenigde Touwfabrieken, die op de plaats van de huidige Baanderij een enorm fabriekscomplex bouwden. De steenfabriek werd voor de oorlog afgebroken en maakte plaats voor de huizen aan de Zijldijk, die uitkijken op de Oude Rijn en de Spanjaardsbrug.
Tekst: Peter Diebels