‘Leiderdorp’ over de wereldzeeën
In november vorig jaar schreven wij over de schilderijen van het schip Leyerdorp1 dat in de 18e eeuw voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) voer. Er is echter nog een VOC-schip dat deze naam droeg evenals enkele 17e en 18e -eeuwse oorlogsschepen.
Het eerste VOC-schip dat de naam ‘Leijderdorp’ kreeg werd in 1741 op de VOC-werf in Amsterdam gebouwd en vertrok op 7 maart 1743 onder schipper Hendrik Weijland via Kaap de Goede Hoop naar Batavia op Java. Onder de 83 opvarenden was ondertimmerman Albert Beugelsdijk uit Zoeterwoude die na aankomst van de Oost-Indiëvaarder op 15 december 1743 op de VOC-werf Onrust ging werken en zes jaar later in Hazerswoude terugkeerde. De Leijderdorp werd in september 1744 met de schepen ‘Loverendaal’ en ‘Uitgeleide’ ingezet bij een militaire expeditie naar Salawati in het huidige West Papua. In die jaren woedde ook in Azië de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) tussen onder meer de Republiek en Spanje. Bij Salawati zochten de schepen tevergeefs naar vijf gesignaleerde Spaanse schepen, waarna men onverrichterzake terugkeerde naar Batavia. Toen de vloot daar op 29 januari 1745 arriveerde moest schipper Weijland melden dat er maar liefst 37 bemanningsleden van de Leijderdorp gestorven waren. De daaropvolgende jaren maakte het schip nog enkele intra-Aziatische reizen tot het op 20 augustus 1748 in Batavia uit de vaart werd genomen.
Het schip Leijderdorp dat onder leiding van kapitein Van Geel in november 1747 in de monding van de Surinamerivier arriveerde is dus niet deze Oost-Indiëvaarder, maar het oorlogsschip “Leijderdorp”, dat in 1731 was gebouwd voor de Admiraliteit van Amsterdam door scheepsbouwer Thomas Davis. Onder kapitein ter zee Jan Louïs baron Van Hardenbroek (1691-1747) voer de Leijderdorp in 1732 naar Portugal, waar het averij opliep en in Lissabon hersteld moest worden. Een aantal jaren later vertrok het onder kapitein Dirck Roos op 12 april 1740 vanuit Amsterdam om in de Noordzee en het Nauw van Calais te kruisen en daar de Oost-Indische retourvloot te beschermen. Weer later was Lodewijk, graaf van Bylandt, commandeur van de Leijderdorp toen het tussen april 1745 en september 1746 als onderdeel van de vloot van kapitein Willem, baron van Wassenaer een expeditie maakte naar Algiers en de Middellandse zee. Een jaar later kwam het dus aan in Suriname. Van het schip is een tekening bewaard gebleven in het archief van de Nederlandse marine (zie afbeelding hieronder)
Maar ook in de 17e eeuw voeren er al schepen met de naam Leiderdorp over de wereldzeeën. In de archieven van de West-Indische compagnie bevinden zich documenten, waarin het jacht Leijerdorp voorkomt, dat in de jaren tussen 1640 en 1644 werd ingezet in de driehoekshandel tussen Europa, West- Afrika en Zuid- en Midden-Amerika. Haar eerste reis startte in februari 1640 toen het met 22 opvarenden naar Brazilië vertrok. Niet alle reizen van dit schip zijn bekend, maar wellicht levert nader archiefonderzoek nog interessante details op.
Tenslotte moeten we het fregat Leyerdorp noemen dat in de Tweede Engelse Oorlog tussen 1665 en 1667 meehielp de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden te verdedigen. Het in 1665 in Duinkerken gebouwde schip was van de zogenaamde 5e klasse (met een bewapening van 26 kanonnen), met een standaard bemanning van 125 personen, bestaande uit 100 zeelieden en 25 soldaten. Het schip zou volgens sommige bronnen al hebben deelgenomen aan de zeeslag tegen de Engelsen bij Lowestoft tussen 11 en 13 juni 1665, waarbij de vloot van de Republiek onder leiding van admiraal Jacob van Wassenaer Obdam het onderspit dolf. Duizenden opvarenden verloren het leven en tweeduizend zeelieden werden krijgsgevangen gemaakt. Van de 103 schepen vergingen er acht en negen werden door de Engelsen buitgemaakt. Na terugkeer in de Republiek moesten er nog eens acht schepen naar de sloop. Waarschijnlijk is de Leyerdorp echter pas na 13 juni 1665 gebouwd, want de eerste officiële schriftelijke vermelding over het schip dateert uit september 1666, toen het op de Noordzee de toegang tot de rivier De Elbe bewaakte. In 1667 was het wel betrokken in een Zeeslag tegen de Engelsen. Onder leiding van kapitein Adam van Brederode van Cloetinge bestookte het de Engelse kust tijdens de befaamde tocht naar Chatham van admiraal Michiel de Ruyter tussen 19 en 24 juni 1667. Deze tocht bezorgde de Republiek de overwinning in de Tweede Engelse oorlog.
Tekst: Peter Diebels
[1] Artikel verschenen in Leiderdorps Weekblad: https://www.leiderdorpsweekblad.nl/reader/28114#p=14