Dood doet leven
Voor de meeste paddenstoelen ligt het seizoen inmiddels achter ons. Een van de uitzonderingen is de tonderzwam. Om precies te zijn de echte tonderzwam die het hele jaar door gevonden kan worden op met name beuken en berken. Dit zijn zwammen die verzwakte, maar levende bomen aantasten en het dode hout verder opruimen als de boom afgestorven is. De zwam groeit uit tot een groot koepelvormig vruchtlichaam van 10 tot 30 centimeter, maar kan onder gunstige omstandigheden nog veel groter worden. De bovenzijde is bedekt met een harde korst met brede concentrische ringen die hem een gestreept uiterlijk geven. Op de bijgaande foto is dit goed te zien. De tonderzwam, eigenlijk meer bekend als tondelzwam, werd in het verleden veel gebruikt als hulpmiddel bij het maken van vuur. ‘Tondel’. De kern van de zwam, is na bewerking, licht ontvlambaar. Met behulp van vuurstenen kan de tondel makkelijk vlam vatten. De in 1991, na 5000 jaar, in het Oostenrijkse gletsjerijs ontdekte ijsman Ötzi had al een tonderzwam op zak. Een primitieve maar effectieve aansteker. Tondel wordt gemaakt door de eerste harde laag van de zwam te verwijderen en de rest in reepjes te snijden om vervolgens te drogen en dan te koken in paardenurine. Dit maakt de tondel beter ontvlambaar.
Insectenparadijs
De echte tonderzwam komt de laatste decennia steeds meer voor, met name door duurzaam bosbeheer. Dood hout wordt niet meer opgeruimd, maar blijft liggen en aangetaste of dode bomen mogen blijven staan. Na eerder Zweeds onderzoek is er nu ook in Nederland onderzoek gedaan naar insecten die in deze zwam leven. De zwam vormt een vruchtlichaam dat wel 15 jaar oud kan worden en kan onderdak en voedsel bieden aan vele soorten insecten. Nu is onderzocht welke insecten dat zijn en hoe de zwam in bezit wordt genomen door insecten. Er werden onder andere 23 verschillende keversoorten gevonden. Deze zijn onder te verdelen in soorten die van de zwam zelf eten en die op soortgenoten jagen. De keverlarven kunnen weer slachtoffer worden van parasieten die eitjes in hun gastheer injecteren. Zo ontwikkelen zich kleine wespenlarven in de kevers. Op het moment dat ze zich gaan verpoppen eten ze hun gastheer nog even leeg. Een mooi voorbeeld van een microbiotoop in een minibiotoop. Op veel tonderzwammen zijn uitvlieggaatjes te zien van insecten die de zwam hebben verlaten. De zwam biedt insecten zoveel kansen dat hij in onze natuur een bijdrage levert aan vergroting van de biodiversiteit. Op vitale bomen zul je de echte tonderzwam niet aantreffen, maar verzwakte bomen kan hij infecteren met als gevolg dat de boom binnen enkele jaren zal sterven. Bestrijding van de infectie is niet mogelijk. Eenmaal aangetast zorgt de zwam voor een rottingsproces in de stam wat uiteindelijk leidt tot het breken van stam en takken bij een storm. Nu dit niet meer overal wordt opgeruimd varen schimmels en insecten daar wel bij. Dood hout leeft meer dan we denken!
Edward Sodderland IVN