Schilderijen van de Oost-Indiëvaarder Leyderdorp
DEEL 1
Sinds kort bezit het Leiderdorps Museum afbeeldingen van twee schilderijen uit 1771 van het schip ‘Leyerdorp’ zeilend voor de rede van Texel. Het betreft een Oost-Indiëvaarder van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) die in 1770 was gebouwd voor de Kamer Amsterdam en tot 1776 dienst zou doen.
Hoe een schip van de VOC aan de naam ‘Leiderdorp’ komt is zes jaar geleden in deze rubriek verklaard in een artikel over het oorlogsschip ‘Leiderdorp’. Hierin schrijft Edward Sodderland dat er in de 18e eeuw twee schepen met de naam ‘Leiderdorp’ voor de VOC hebben gevaren en soms ook voor de oorlogsvloot van de Republiek der Nederlanden werden ingezet. De verklaring voor de naamgeving Leiderdorp ligt waarschijnlijk in het feit dat de stad Leiden vertegenwoordigd was in de Kamer Amsterdam en af en toe mocht beslissen over de naam van een nieuw schip. Naast namen als ‘Leiden’, ‘Stad Leiden’ en ‘Burcht van Leiden’ koos de Leidse bewindhebber soms ook voor de namen van de ambachtsheerlijkheden die de stad bezat, zoals Alkemade, Oegstgeest en Leiderdorp.
Geschiedenis van de Leyerdorp
De 'Leyerdorp' was gebouwd op de VOC-werf Oostenburg in Amsterdam en had een lengte van ruim 35 meter (125 Amsterdamse voet) en een laadvermogen van 300 last (ruim 600 ton). Het schip vertrok op 18 november 1771 onder leiding van de Texelse schipper Albert Lambertsz Kikkert en 168 overige bemanningsleden naar Batavia via Kaap de Goede Hoop. Door slecht weer moest Kikkert echter tweemaal terugkeren naar de Texelse rede voordat hij definitief op 30 december 1771 kon uitvaren. Na een tussenstop in Zuid-Afrika van 12 mei tot 9 juni 1772 werd op 17 augustus 1772 Batavia bereikt. In de daaropvolgende jaren werd het schip ingezet voor de handelsvaart van de VOC in Zuidoost-Azië en maakte het een tiental reizen tot het in 1776 in Batavia werd verkocht. Van al deze reizen zijn gegevens terug te vinden in de archieven van de VOC, die zich bevinden in het Nationaal Archief en enkele andere plaatsen, waaronder Jakarta. Ook andere instellingen als de maritieme musea in ons land bezitten VOC-materiaal in de vorm van boeken, tekeningen, schilderijen, voorwerpen en scheepsmodellen.
In twee musea hangen schilderijen van de ‘Leyerdorp’. Ze zijn vrijwel identiek en in hetzelfde jaar 1771 gedateerd. Ook qua afmetingen zijn ze vrijwel gelijk (54 x 42 cm).
De aquarel uit de collectie van het Maritiem Museum Rotterdam (bovenste foto) heeft als titel: Het O.I. Compagnieschip 'Leyerdorp' van een onbekende maker en als beschrijving: "Het schip zeilt voor de wind onder de marszeilen en het voorstengestagzeil. Het heeft tien stukken in de zij; acht op het hoofddek, twee lichtere op de campagne en drie gesloten poorten in het tussendek. Het onderberghout is open. Van de grote top waait een rood-wit-blauwe wimpel, achter een grote driekleur. Links en rechts binnenschepen; een boeierjacht, statenjacht en bootschip. Achtergrond: links duinen, rechts een stad".
In het Scheepvaartmuseum van Amsterdam berust het andere werk met als titel: Het retourschip 'Leyerdorp' op de rede van Texel anno 1771 (onderste foto). Dit werk wordt wel toegeschreven aan de schilder J. Houck, die in 1752 een soortgelijk werk van het schip de Beekvliet maakte. Het museum vindt het verschil van twee decennia tussen de beide werken te groot en vermoedt dat een andere schilder het heeft vervaardigd.
In ieder geval heeft de maker of de makers van beide schilderijen ruim de tijd gehad om de Leyerdorp in de laatste maanden van 1771 vast te leggen op de rede van Texel. Wellicht is een van de werken wel in opdracht van de Kamer Amsterdam vervaardigd en de ander voor de Texelse schipper Kikkert?
Wordt vervolgd
Tekst: Peter Diebels
