Kloek boek over verborgen geschiedenis van vierhonderd jaar oude Dorpskerk
terugblikken n Er is door Martine Zoeteman-van Pelt de afgelopen jaren best wel eens gezucht en gesteund bij het doorvorsen van de notulen van kerkenraadsvergaderingen uit de Dorpskerk van Leiderdorp en andere archiefstukken. Maar achteraf kan zij alleen maar opgetogen terugblikken op haar zoektocht naar de geschiedenis van de 400 jaar oude protestantse kerk. Want het heeft een kloek boek opgeleverd met mooie verhalen, bijzondere prenten en kaarten, en prachtige foto’s.
Terugkijken naar vroeger is niet alleen haar hobby, het is al vele jaren ook haar werk. Martine, geboren in 1970 in Rotterdam en opgegroeid in de Hoeksche Waard, is in 1994 afgestudeerd als historica aan de Rijksuniversiteit van Leiden. Begin 2011 promoveerde zij aan dezelfde academie op een monsterklus, de studie naar de herkomst en andere achtergronden van de ruim 60.000 studenten die tussen 1575 en 1812 aan de oudste universiteit van Nederland ingeschreven waren. En na de afronding van dit monnikenwerk ging ze weer vrolijk verder met de baan die zij na haar studententijd was begonnen bij het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag. Een van haar werkzaamheden op dat bureau is het uitzoeken van stambomen van ‘Bekende Nederlanders’ voor het tv-programma ‘Verborgen verleden’.
Terwijl half Nederland onlangs voor de televisie de speurtocht volgde van oud-parlementsjournalist Ferry Mingelen naar zijn voorouders, waarvoor Martine Zoeteman een belangrijk deel van de informatie had geleverd, presenteerde zij zelf diezelfde avond in de Dorpskerk voor een heel klein gezelschap (vanwege corona) het jubileumboek van de protestantse kerk aan de Hoofdstraat. Zij was een kleine groep vrijwilligers voorgegaan bij het samenstellen van het boek. Met haar leverden Frans Grims en Haro Hielkema bijdragen aan de studie over de Dorpskerk en zorgde Jan van ’t Zelfde voor hele bijzondere foto’s. Verder is er ook uniek fotomateriaal uit de jaren zestig en andere informatie aangedragen door inwoners van Leiderdorp, zoals de familie Soek.
Liefde voor de Dorpskerk
De in Roomburg woonachtige Zoeteman heeft zich kunnen uitleven en dat heeft bij haar de liefde voor de Dorpskerk bepaald. “Wat er zo mooi is aan een boek maken over deze kerk, is een combinatie van drie factoren. In de eerste plaats de historie van de kerk. Die is dit jaar 400 jaar oud, maar eigenlijk stond er op deze plek al een rooms-katholieke kerk sinds ongeveer het jaar 1200. Bij binnenkomst proef je meteen de sfeer van zo veel jaren, van gebeden die hier eeuwenlang zijn uitgesproken, van het verdriet van mensen, van vreugde om dopen en trouwen, van de liederen die gezongen zijn. Dat gebeurt nog steeds allemaal. De historie kijkt op je neer, het is echt een oude kerk. Dat is één."
“Dan heb je het interieur, met het orgel als grootste blikvanger – heel bijzonder, met die achterwand van geschilderde gordijnen, de houten banken en het gebrandschilderde raam. En daarbij het geluid van het orgel, dat gebouwd is door Johannes Mitterreither, een van de belangrijkste orgelmakers in Nederland van de achttiende eeuw. Hij is vanuit Oostenrijk naar ons land geëmigreerd en vanuit Leiden een bloeiend bedrijf geleid. Dat is twee."
“En het derde wat bijzonder is aan
de Dorpskerk van Leiderdorp, zijn de mensen in en rondóm de kerk. De dominees die hier gestaan en gewerkt hebben. Wie zal ik eens noemen? Nou, bijvoorbeeld Jeremias Hollebeek, die in 1720 predikant in Leiderdorp werd en na negentien jaar (op zijn 50-ste) met emeritaat ging omdat hij tijdens kerkdiensten geregeld last kreeg van toevallen. We hebben een herdruk op de kop getikt van een van de diverse boekjes die hij schreef, in dit geval over ‘Den tragen kerkganger’. Hollebeek mocht door zijn kwetsbare gezondheid dan wel zijn afgekeurd om de preekstoel te beklimmen, maar kennelijk was hij toch nog wel in staat om te schrijven. En waarover dan? Dat hij met veel zuchten en tranen gearbeid had in Leiderdorp, zonder dat hij daar veel vrucht van gemerkt had. Dat er zo veel mensen waren afgedwaald van het goede pad en zo. Uiteindelijk is hij op zijn 86-ste overleden en in de consistorie van de Dorpskerk begraven.”
Dominees
En dat is nog maar één van de ongeveer veertig predikanten die de kerk van Leiderdorp hebben gediend. De gemeente rond de Dorpskerk is voor veel dominees het begin van hun loopbaan geweest. Groot is ook het aantal dominees dat uit een predikantengeslacht stamt. Zij bleven gemiddeld 10 tot 12 jaar in deze gemeente. Ds. Jacobus Henricus Mahlstede was in de negentiende eeuw een uitschieter: hij stond 37 jaar lang in Leiderdorp op de kansel, tot aan zijn dood in 1834. Hij werd 78 jaar oud. Voor veertien predikanten was Leiderdorp een eindpunt in hun carrière.
De verslagen van kerkenraadsvergaderingen en andere archiefstukken, die Martine Zoeteman heeft doorgewerkt, hebben veel meer informatie prijsgegeven. Zo is er heel wat af geruzied tussen ouderlingen en dominees over het verlies van voorrechten, maar zijn er ook voor(bij)gangers geweest die hard gewerkt hebben – soms wel meer dan dertig jaar, soms maar twee jaar, en niet alleen in en om de kerk maar ook in het openbare leven.
Armenzorg
In het boek staan vooral de mensen van Leiderdorp centraal. “Het archief van de kerk is keurig geordend. Via internet kun je thuis al bekijken wat er te zien is en wat je wil bestuderen. Mijn belangstelling ging vooral uit naar de sociale geschiedenis. Bijvoorbeeld over de zorg voor de armen en de kwetsbaren, waar de kerk zich al van oudsher voor inzet en die voorkomt in de registers van inkomsten en uitgaven van de ‘armmeesters’. Tot 1963 stond er een wees- en armenhuis van de diaconie aan de Hoofdstraat, dat toen door de gemeente is overgenomen en spoedig gesloopt.”
Ook het Van der Doeshofje komt in het boek aan de orde. Het telde vier woninkjes en stond over de Doesbrug, aan het einde van de huidige Hoofdstraat. Het werd al in 1648 gesticht door de rijke Hendrina van der Does voor vier ‘arme eerlijke vrouwspersonen’.
De armenzorg werd deels betaald uit legaten en andere schenkingen, maar ook uit de opbrengst van een roeibootveer dat al sinds juli 1675 ter hoogte van de Doesbrug werd verpacht. Het was een goede inkomstenbron voor de diaconie, die ook geld verdiende aan het ophalen van as uit de haarden van woningen. Naast de verhalen die voor veel mensen onbekend zijn bevat het boek ook tal van historische foto’s uit persoonlijke collecties van oud-Leiderdorpers.
Orgel
Frans Grims, zelf organist, besteedt in het boek onder meer aandacht aan het imposante orgel. Bij de (her)bouw van de kerk in 1620-1623 was er nog lang geen sprake van een orgel. Kerkvader Calvijn had voor dat instrument geen goed woord over - en als er al gezongen werd in de kerkdienst, gebeurde dat met hulp van een voorzanger. Het orgel van de Dorpskerk is ingewijd in 1781. Het instrument was een geschenk van een kinderloos echtpaar uit de Leidse elite, woonachtig in de Breestraat én aan de Lage Rijndijk, dat tot Leiderdorp behoorde: Cornelis van Tol en Catharina van Leeuwen. Hun namen staan, inclusief de familiewapens, vermeld op het orgel.
Torenspits
Haro Hielkema doet het verhaal van de grote restauratie uit de jaren zestig van de vorige eeuw uit de doeken, toen de Dorpskerk aan een ramp ontsnapte. De Leiderdorpse architect Piet van der Sterre had nog net op tijd de noodklok geluid voor de torenspits die dreigde om te vallen en daarbij een deel van de kerk met zich mee te trekken. IJlings werd besloten de spits van de toren te halen en niet meer te vervangen. De soap liep goed af. Heel Nederland had het kunnen zien, op het NOS Journaal. En wat Van der Sterre nog meer voor elkaar kreeg in en op de Dorpskerk, staat uitgebreid in het boek.
“Het zou toch leuk zijn als we een tijdmachine hadden”, mijmert Martine Zoeteman met het boek op schoot. “Dat we Van der Sterre nog eens konden spreken, ds. Honnef of ds. Hollebeek konden horen vertellen of met Mitterreither konden spreken over zijn orgel. Maar dat had het boek toch niet gehaald. We hebben ons nu al moeten beperken. We hebben wel alle dominees in die 400 jaren genoemd, maar niet de kosters, de schoolmeesters die vaak ook voorzangers waren en de ouderlingen. Er staat heel veel in ons boek, maar er is nog heel veel meer uit te zoeken! Gelukkig maar! Want Leiderdorp is zo enorm veranderd in die 400 jaren.”
Bestellen
‘Dorpskerk Leiderdorp, 400 jaar’, samengesteld door Martine Zoeteman, Frans Grims, Haro Hielkema en Jan van ’t Zelfde, uitgegeven door ‘Sinds 1883 – uitgevers’, kost 20 euro. Het boek is te bestellen via website www.dorpskerk400.nl of via een belletje naar André van der Wal (06.28479062) of Haro Hielke-ma (06.82984156).
