Leiderdorp en Jan van Goyen
In de aflevering van 'Historie vlakbij huis' van november 2019 schreven wij over de tekening van de Nederlandse schilder Jan van Goyen in New York, waarop de dorpskerk van Leiderdorp staat afgebeeld. Bekend was dat de bekende schilder gedurende zijn leven de Leiderdorpse kerk aan de huidige Hoofdstraat had afgebeeld op een schilderij uit 1622, getiteld 'Gezicht op Leiderdorp', maar dit werk 'Boating party on a river' (1651) was nog niet eerder in verband gebracht met Leiderdorp.
Van Goyen's biograaf Hans Ulrich Beck geeft aan dat Leiderdorp voor de beroemde inwoner van Leiden meermalen als onderwerp fungeerde en op enkele schilderijen en tekeningen is terug te vinden. De schilder woonde vanaf zijn geboorte in 1596 tot 1632 op diverse plaatsen in de stad Leiden en maakte vandaaruit jarenlang wandelingen door de omgeving om het landelijke leven te schetsen en vervolgens in zijn schilderijen te verwerken. Veel van zijn pen- en krijttekeningen zijn bewaard gebleven en na zijn dood in 1656 over de gehele wereld verspreid geraakt.
Vier van de werken waarop Leiderdorp staat afgebeeld zijn schetsen die Van Goyen tussen 1627 en 1629 verzamelde in een schetsboek dat na 1800 in het bezit kwam van de Britse generaal G. Catchmade Morgan en in totaal 77 krijttekeningen bevatte. In 1976 verkochten de nazaten van de generaal het schetsboek aan kunsthandel P. & D. Colnaghi & Co., die in 1978 de inhoud als losse bladen verkocht, waardoor de werken over de gehele wereld verspreid raakten. Gelukkig hebben enkele kunstkenners nog voor de verkoop (delen van) de schetsen kunnen zien, zodat bekend is wat Van Goyen had getekend. Zo is beschreven dat een van de schetsen een kalkoven bij Leiderdorp voorstelt en op drie ervan de kerk van Leiderdorp is te zien.
Deze verwijzingen in de geschreven bronnen lijkt veelbelovend, maar zijn deze schetsen en schilderijen van de Leidse schilder nog steeds te bewonderen in een museum of kunstcollectie of in boeken of op Internet afgebeeld? En is überhaupt wel bekend waar ze zich bevinden?
Aan de hand van een zoektocht via de sites van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), musea in binnen- en buitenland en de veilinghuizen van Christies en Sotheby's heb ik een aantal van de 'Leiderdorpse werken' kunnen traceren. Daarbij kwam ik ook tekeningen van Van Goyen en enkele van zijn navolgers tegen, waarop naar de mening van experts eveneens Leiderdorp en zijn omgeving zou zijn afgebeeld.
Hier wil ik aandacht schenken aan de werken waarop de Dorpkerk staat afgebeeld. Dat betreft dus naast de schets uit 1651 uit het Metropolita Museum of Art in New York, het schilderij 'Gezicht op Leiderdorp' dat Van Goyen in 1622 maakte. Dit schilderij was jarenlang in particulier bezit, maar is sinds 2018 in het bezit van de Kunsthalle van Bremen als onderdeel van de Collectie Schünemann.
Een afbeelding of verblijfplaats van het schilderij uit 1628 heb ik helaas nog niet ontdekt, maar wel één van de schetsen uit het beroemde Catchmade Morganalbum. Op dit 'Gezicht op Leiderdorp bij Leiden' (zie de afbeelding onderaan deze rubriek) zien we overduidelijk de bekende dakruiter van de kerk, gezien vanuit het zuidoosten. Op de voorgrond staan enkele boerenwoningen en hooibergen afgebeeld, die langs wat nu de Hoofdstraat is zijn gelegen. De tekening is gemaakt met zwart krijt en heeft een afmeting van 115 bij 225 millimeter. Na de veiling van de 77 bladen uit het schetsboek is van dit werk niet bekend waar het zich nu bevindt.
Tenslotte nog tekening getiteld 'Dorp aan een rivier' (zie afbeelding hiernaast) dat zich in 1930 bevond in het Kupferstichkabinett in Berlijn en toen is beschreven als werk van Jan van Goyen. De tekening van zwart krijt op papier meet 101 bij 195 millimeter en laat ook hier de dorpskerk zien. Aangezien niet bekend is of de tekening zich nog in het museum in Berlijn bevindt wordt het werk nu nog niet onomstotelijk als een Van Goyen erkend.
Tekst: Peter Diebels
