De magie van paddenstoelen
Rood met witte stippen: woorden die behoren tot ons cultureel erfgoed; bijna iedere Nederlander weet dat hiermee een kabouter zittend op een paddenstoel bedoeld wordt. Velen weten dat de paddenstoel in kwestie een vliegenzwam is.
Paddenstoelen zijn geheimzinnig; onze kinderverhalen over kabouters, heksen en tovenaars zijn allemaal verbonden met paddenstoelen. De naam paddenstoel zou verwijzen naar padden; deze werden gezien als de huisdieren van heksen en de paddenstoelen waren hun zitplaatsen. Veel soortnamen van paddenstoelen namen getuigen van deze eeuwenoude visie; duivelsei, duivelsbrood, heksenboleet, elfenbankjes en heksenkringen; de plek waar 's nachts heksen dansten. Ook elfen gebruikten paddenstoelen om op te zitten: het elfenbankje. Waar het schuim van het briesende paard van Wodan, de oppergod uit de Noorse mythologie, op de grond valt daar groeit de vliegenzwam, de witte stippen zijn de resten van schuimvlokken. Door de eeuwen heen en over de hele wereld werden/worden paddenstoelen magische krachten toegeschreven en geassocieerd met religie en vruchtbaarheidsrites.
Schimmel
Dit alles niet voor ons, wij weten nu wel 'beter'… de paddenstoel is tegenwoordig een verklaarbaar ding. En - ter vereenvoudiging - te vergelijken met een appel aan de appelboom. Maar deze appelboom groeit onder de grond in de vorm van zwamdraden, een fijn vertakt netwerk dat ook wel schimmel genoemd wordt. Stel je even een beschimmelde boterham, voor met zo'n donsje er op. Soms zichtbaar, vaak alleen te zien met behulp van een vergroting.
De functie van deze schimmeldraden is opruimen. Op ingenieuze wijze kunnen zij natuurlijke materialen afbreken, zoals bladeren, dode dieren in en boven de grond, bomen, takken, en plantenresten. De paddenstoel ontwikkelt zich als de omstandigheden om zich voort te planten voor de schimmel goed zijn. De bodem is rijk aan voeding, de lucht vochtig en de temperatuur lauw. De herfst is een ideale periode, maar ook op andere momenten zijn er paddenstoelen te vinden.
Sporen
De voortplanting geschiedt door het 'rondstrooien' van sporen. Er zijn heel veel soorten paddenstoelen die allen op hun eigenwijze sporen vormen en verspreiden. Bij de vliegenzwam gaat dit via de plaatjes, dat zijn loshangende 'lapjes' onder de hoed. De rijpe sporen vallen eruit en worden door de wind meegenomen. Komen ze in 'goede aarde' terecht, dan kunnen de zwamdraden zich ontwikkelen.
Vliegenzwammen zijn meestal op zandgronden en in de nabijheid van berken en eiken te vinden; zij 'werken' samen. In ruil voor voedingsstoffen die de schimmel uit de bodem haalt en beschikbaar stelt aan de boom, levert de boom de schimmel brandstof in de vorm van suikers. Beide profiteren hiervan.
In Leiderdorp heb ik nog geen vliegenzwammen gevonden, maar wellicht dat u meer geluk heeft.
Door: Maddy van Holland