Boerenwereld in beeld
fotoboek n Natuurlijk hebben ze de drukproeven al gezien, maar het kant-en-klare boek krijgen Jan van 't Zelfde en Haro Hielkema vandaag pas in handen. Een spannend moment. Dan zien ze echt hoe het is geworden: de 342 foto's van Jan en de inleidende teksten en fotobijschriften van Haro die samen de uitgave 'Boeren blijven. Vijftig jaar platteland in beeld' vormen.
Door: Corrie van der Laan
Jan van 't Zelfde (1945), een geboren en getogen Leidenaar, is een enthousiast amateurfotograaf sinds hij op zijn dertiende zijn eerste fototoestel kreeg. "Zo'n boxie van Afga, waar je alleen 'zon', 'bewolkt' of 'binnen 4 meter' kon instellen." Hij was altijd al gek op het platteland en dat werd ook zijn favoriete fotojachtterrein. In zijn werkzame leven – hij was groenteman, al noemt hij het zelf liever groenteboer, aan de Hoge Rijndijk – had hij minder tijd maar vond altijd wel een gaatje om erop uit te gaan met fiets en camera. Heel Nederland trok hij door en ook tijdens in zijn vakanties in het buitenland zette hij als het maar even kon het boerenleven op de gevoelige plaat. Het leverde een collectie van vele duizenden foto's op. Een groot deel daarvan is gemaakt in Leiderdorp waar hij kind aan huis is in de Achthovenerpolder. Maar ook het landelijk gebied van Koudekerk, Zoeterwoude, Hoogmade, Hazerswoude, Warmond en Leiden heeft hij in de afgelopen halve eeuw uitgebreid vastgelegd.
Les in de fotografie heeft hij nooit gehad. Maar hij is gezegend met een goed oog voor compositie en weet het moment te grijpen. Soms is er ook gewoon wat geluk, zegt hij zelf. "Kijk deze foto van de boer die melk uit een deksel proeft, prachtig dat die druppels net vallen."
Jan heeft altijd puur voor zijn eigen plezier gefotografeerd. Het idee om zijn verzameling te gebruiken voor een fotoboek, kwam pas een paar jaar geleden in hem op, nadat hij een fotoboek kocht over boeren in Friesland in de periode 1950-1980. "Toen ik dat doorkeek bedacht ik me dat ik ook dergelijke foto's had. En niet alleen van Friesland, maar van heel Nederland."
Hij zocht contact met uitgeverij WBooks, om de belangstelling te peilen. "Daar kwam het toeval in het spel. Ik heb ook veel in Staphorst gefotografeerd en geeft daar regelmatig in het land beamerpresentaties over. Laat de adjunct-directeur van de uitgeverij nu eens bij zo'n presentatie aanwezig zijn geweest! Hij kende mijn foto's dus al en zag wel wat in een boek. Maar, zei hij, je moet wel een schrijver hebben voor de begeleidende teksten."
En zo werd Leiderdorper Haro Hielkema (1949), oud-journalist bij dagblad Trouw, bij het project betrokken. Haro en Jan kennen elkaar al jaren via de Dorpskerk in Leiderdorp. Voor Haro, die al meerdere boeken op zijn naam heeft staan, was het fotoboek een uitdaging die prima in zijn straatje paste. "Net als Jan heb ik iets met het platteland en het boerenleven. Het zou ermee te maken kunnen hebben dat we allebei de kleinzoon van een boer zijn."
Ze begonnen op 1 april vorig jaar met het karwei. "Samen met een jonge gast die de foto-academie heeft gedaan had ik al een selectie van zo'n duizend foto's gemaakt. Maar er zat nog geen structuur in", kijkt Jan terug. Haro kwam met het idee de foto's in te delen in vier categorieën: Op en om het erf, Koetjes en kalfjes, Te hooi en te gras en Veldwerk. Binnen iedere categorie zijn de veranderingen in de afgelopen halve eeuw prachtig in beeld gebracht. Van melken met de hand tot de moderne melkcarrousel, van een ploeg met paard ervoor tot megalandbouwmachines. Voor de bijschriften vertrouwde Haro in eerste instantie op het fenomenale geheugen van Jan – "Als ik een foto zie, weet ik er meteen weer alles over" – en vulde een en ander aan met achtergrondinformatie en interessante weetjes. "Soms pakte ik ook het spreekwoordenboek erbij; heel veel spreekwoorden komen van het platteland."
Het resultaat is indrukwekkend. Zoals de uitgever het zegt in zijn persbericht: "De sfeer van het platteland spat van de pagina's". Wat opvalt is dat de foto's zo ongekunsteld zijn. Jan laat de mensen die hij in beeld brengt niet poseren. "Ze vragen me wel eens: wat moet ik doen? Dan zeg ik altijd: doe maar gewoon je werk, dan doe ik ook mijn werk."
Boeren blijven (216 pagina's, 24 x 31 cm) ligt vanaf vandaag in de boekwinkels. Het boek kost € 29,50.