De geschiedenis van het lager onderwijs in Leiderdorp (deel 1)
De nieuwe tentoonstelling voor het seizoen 2016-2017 in het Leiderdorps Museum geeft een blik op het lager onderwijs in onze gemeente door de eeuwen heen. De expositie beperkt zich overigens niet strikt tot Leiderdorp en wat we tegenwoordig 'lager onderwijs' noemen.
In de tentoonstelling wordt, met behulp van foto's en ander beeldmateriaal, aandacht besteed aan de Leiderdorpse lagere scholen en de geschiedenis van het onderwijs dat aan deze scholen voorafging. Daarnaast worden vele leermiddelen uit vroegere tijden en het heden tentoongesteld. De ganzenveer, de griffel, de kroontjespen en de stylus geven een beeld van de ontwikkeling van de leermiddelen. Leesplankjes (zie foto hieronder), telramen, prachtige geïllustreerde platen en vele andere voorwerpen maken het overzicht compleet.
Naar het eerste begin
Hoe is ooit het onderwijs in Nederland begonnen? We weten dat de Grieken en Romeinen al scholen hadden, voor de elite, maar er is nooit geconstateerd dat de Romeinen in Nederland ook scholen hadden. Het is Karel de Grote (768 – 814) geweest die een eerste aanzet heeft gegeven om tot onderwijs te komen. Hij bepaalde in 789 dat aan alle kerken en kloosters scholen moesten worden verbonden.
Nu terug naar Leiderdorp. Bekend is dat in 1396 het klooster Engelendaal werd gesticht. Dat er in het klooster ook een school was ondergebracht is aannemelijk, alleen is daar nooit een vorm van schriftelijk bewijs van gevonden. Vanaf de 13de eeuw had Leiderdorp een kerk, een katholieke kerk. Of er vanuit deze kerk door de pastoor ooit onderwijs is gegeven, is niet bekend. Pas in de 16de eeuw wordt er melding gemaakt van een kerkschool. Dit was na de reformatie.
Eerste schoolmeesters
De eerste bij naam bekende schoolmeester was Jan Hersin. Hij was onderwijzer tot maart 1608. Jan Hersin gaf les in schrijven, rekenen, lezen in de Duitse en de Franse taal. En bovendien in alle goede zeden en deugdelijke manieren.
Zijn opvolger was Louis van Renterghem. Hij werd in 1608 in dienst was genomen, onderwees tot 1612 en opnieuw vanaf 1621 de Leiderdorpse jeugd. Volgens de geldende arbeidsovereenkomst van de schoolmeester bekleedde hij ook het kostersambt. Zijn salaris bedroeg 10 gulden per kwartaal met daarnaast uitkeringen voor het luiden van de klok bij begrafenissen en voor het schoonhouden van de kerk.
Het onderwijs werd in of bij de kerk gegeven. In Leiderdorp vond dit plaats in het 'Schoolhuys' in de Kerkstraat tegenover de kerk. Klassikaal onderwijs bestond nog niet. Leerlingen van alle leeftijden zaten in één vertrek en kregen onderwijs van de schoolmeester. Het onderwijs was niet gratis. De schoolmeester ontving van de leerlingen die leerden schrijven en lezen, vijf stuivers per maand. En in de winter namen de leerlingen turven mee voor de kachel.
Wordt vervolgd
Tekst en foto: Bob Reidsma