Waar lag het Bijdorp van Lucretia en Nicolaas ?

Recent verscheen het boek ‘Brieven uit Bijdorp. De correspondentie van Lucretia van Merken (1721-1789) & Nicolaas Simon van Winter (1718-1795)‘. Begin mei dit jaar benaderde auteur Cor de Vries het Leiderdorps Museum met de vraag of wij wellicht een afbeelding van Bijdorp in onze collectie hebben. Hierop volgde een interessante zoektocht, die via boerderij Bijdorp en Hoeve Bijdorp naar Buitenplaats Bijdorp leidde. Peter Diebels schrijf erover in deze aflevering van Historie Vlakbij Huis.

Het boek van Cor de Vries schetst de geschiedenis van ons land in de 18e eeuw aan de hand van de brieven van het echtpaar Lucretia van Merken en Nicolaas van Winter. Zij correspondeerden jarenlang met vrienden en bekenden, bestaande uit kooplieden, politici, geleerden en kunstenaars, over een scala aan onderwerpen, maar ook over alledaagse zaken. 

Het echtpaar woonde tot 1784 in Amsterdam en daarna aan het Rapenburg 41 in Leiden, maar bezat al sinds 1773 de buitenplaats Bijdorp bij Leiderdorp, waar het in de zomer verbleef. Ook op Bijdorp ontvingen ze post en vrienden, waardoor ze op de hoogte bleven van het wereldnieuws en de laatste roddels. 

Boerderij Bijdorp

In de collectie van het museum zijn afbeeldingen van Bijdorp in Leiderdorp aanwezig, zoals de foto linksonder laat zien. Het gaat dan om de boerderij van Piet Vromesteijn, die aan de huidige Van der Valk Boumanweg lag naast het kinderhuis ‘Voordorp’. De boerderij en het kinderhuis zijn in 1962 gesloopt ten behoeve van de aanleg van de huidige Leiderdorpse Brug. 

Maar al snel was duidelijk dat deze boerderij niet de buitenplaats van Lucretia en Nicolaas kon zijn, omdat de boerderij gelegen was aan de ‘lage zij’ – de Lage Rijndijk – en Lucretia in een van haar brieven schrijft dat hun buiten aan de ‘hoge zij’ – de Hoge Rijndijk – ligt: Schoon men onze Hoogezij ook Leiderdorp noemt, ze behoort in ’t waereldlijke onder Zoeterwoude, in ’t kerkelijke onder Leiderdorp.

Hoeve Bijdorp

Deze verwijzing naar Zoeterwoude leidde naar Hoeve Bijdorp aan de Dorpsstraat in Zoeterwoude-Dorp. Van dit 17e-eeuwse gemeentelijke monument zijn veel afbeeldingen te vinden bij Erfgoed Leiden en omstreken en via de website van Stichting Oud Zoeterwoude. Maar ook dit pand kan het buitenhuis van het echtpaar Van Winter niet zijn, concludeerde Cor de Vries. Uit hun brieven blijkt namelijk dat ze vanuit hun tuin over de Rijn kijken, waar hun Amsterdamse vrienden regelmatig per jacht aan komen varen. Ook zien ze regelmatig Leiderdorpers langs lopen als ze naar de kermis in Leiden trekken. De Dorpsstraat in Zoeterwoude-Dorp ligt veel te ver van de Hoge Rijndijk af.

Buitenplaats Bijdorp

Bijdorp moet dus een buitenplaats in Zoeterwoude Rijndijk zijn en onderzoek in het archief van de schout en schepenen van Zoeterwoude biedt uiteindelijk duidelijkheid. In de zogenaamde transportregisters bevindt zich de verkoopakte van 8 mei 1773 van het Buitenplaatsje ‘Blijdorp’, waarbij Lourens François Rigael, koopman uit Amsterdam, voor 6.900 gulden aan Nicolaas Simon van Winter de buitenplaats verkoopt, bestaande uit ‘een huizinge, behangen kamers, schoorsteenstuk, broeibakken, etc.’. Het buiten was gelegen aan de Hoge Rijndijk, met ten noordoosten de Rijn, de Meerburgerwatering ten noordwesten en in het zuidoosten een sloot en de grond van Paulus van Lelyveld. 

In hetzelfde archief vinden we ook de akte waarin Nicolaas van Winter, na het overlijden van zijn vrouw Lucretia, op 19 december 1789 de buitenplaats van de hand doet en aan de predikant van Leiderdorp, Samuel Hubert, verkoopt. Na het overlijden van Hubert verkoopt zijn weduwe Sophia Elisabeth Thijssen de buitenplaats voor 4.500 gulden aan mr. Gerardus Andreas Martinus van Bommel, de latere kamerheer van koning Lodewijk Napoleon en adjunct-maire van Leiden. Naar alle waarschijnlijkheid was de buitenplaats toen al gesloopt ten behoeve van de uitbreiding van het buiten ‘Oud Meerburg’ dat ook in het bezit van Gerardus van Bommel was.

Landkaart 

Op een kaart van Klaas Vis (afbeelding middenonder) van een hofstede en landerijen aan de Hoge Rijndijk en de Meerburgerwetering uit 1764 is goed te zien waar Bijdorp gelegen moet hebben. Het huis met de hooimijt en de omringende tuinen in de oksel van de Meerburgerwetering en de Oude Rijn voldoet aan het beeld dat uit de brieven van Lucretia en Nicolaas naar voren komt. Bijdorp heette in de 17e eeuw tot ongeveert 1750 ‘Vrouwen voogd’.

Op de plek van Bijdorp is in de 19e eeuw een andere uitspanning gekomen, te weten aan de Hoge Rijndijk nummer 12, onder de naam Zomerlust, later Het Witte Huis. Op de foto van Jan Goedeljee (rechtsonder) uit de collectie van Erfgoed Leiden is Zomerlust met bijbehorende ‘uitspanning’ duidelijk te onderscheiden. Later kwam potterij Zaalberg in het pand, dat nog steeds bestaat.