De aquarel 'Even voor 't raadhuis' van Jan Elias Kikkert uit ca. 1880 met het Tielemanslaantje en de Kalkwatering.
De aquarel 'Even voor 't raadhuis' van Jan Elias Kikkert uit ca. 1880 met het Tielemanslaantje en de Kalkwatering. Foto: Erfgoed Leiden e.o.

De geschiedenis van het Tielemanslaantje

Cultuur Historie Vlakbij Huis

Waar lag het Tielemanslaantje in Leiderdorp? Die vraag kreeg het Leiderdorps Museum naar aanleiding van de vorige aflevering van deze rubriek die verscheen op 21 december 2022. Aanleiding voor Peter Diebels om in de geschiedenis van dit lang verdwenen straatje te duiken.

In de vorige aflevering van Historie Vlakbij Huis ging het over het Leiderdorpse werk van de Leidse schilder en tekenaar Jan Elias Kikkert (1843-1925). Op de daarbij geplaatste potloodtekening uit 1875, die ook hier onder staat, kijk je via de brug over de Kalkwatering de Hoofdstraat in. Op deze tekening is ook het begin van het Tielemanslaantje te zien. Het straatje loopt langs de Kalkwatering – die halverwege de vorige eeuw werd gedempt - en loopt tussen het tolhuisje links naast de brugleuning en het gebouw daarachter, het raadhuis, door.

Het Tielemanslaantje vormde dus het begin van wat nu de Berkenkade heet en eindigde op de plek waar nu Stichting Muziekonderwijs Leiderdorp is gevestigd, Berkenkade 7.


‘Speeltuin’

De oudste vermelding van het laantje dateert uit 1727 en betreft de verkoop van een ‘speeltuin’ met woonhuis op 18 maart 1727 door Jacobus van Weroe aan Jan Janszn. van Rijn. Veel stedelingen hadden in de 17e en 18e eeuw een (speel)tuin met daarop een kleine woning om te recreëren aan het water en in de frisse buitenlucht. Deze speeltuin met woning was gelegen “in de Tielemanslaan in de Kerkbuurt” en kostte Van Rijn 120 gulden. Waar de naam Tieleman vandaan komt is (nog) niet duidelijk.

Pas in 1864 komen we de naam weer tegen als een huis met erf, werkhuis en tuin aan het Tielemanslaantje te koop wordt aangeboden. De koper van de kadastrale percelen 805 en 806 is de heer Albert Christiaan Smit, die in 1867 wordt benoemd tot gemeentesecretaris als opvolger van de heer mr. Pieter Glaudius Hubrecht, die van 10 mei 1829 tot 1 mei 1867 burgemeester en secretaris van Leiderdorp was.


Raadhuis

Sinds 1846 huurde de gemeente de twee voorkamers van het huis van Hubrecht bij de Doesbrug om te gebruiken als Regtkamer en secretarie. Toen Hubrecht na zijn aftreden niet bereid bleek om zijn woning te blijven verhuren of te verkopen aan de gemeente moest men elders een raadhuis zien te vinden. De nieuwe gemeentesecretaris Smit droeg de oplossing aan door zijn huis in de Kerkwijk, “op het Tielemanslaantje, omtrent het Leijdendorpsche Hek” aan zijn eigen werkgever te koop aan te bieden. In 1868 werd de koop bezegeld en werd het pand voor 6.000 gulden door de firma Splinter verbouwd tot raadhuis, zodat er op 22 oktober 1868 de eerste raadsvergadering kon plaatsvinden.

Naast het raadhuis stonden enkele huisjes. Een paar van deze panden zijn afgebeeld op een ander werk van Jan Elias Kikkert, een aquarel met de titel ‘even voor ’t Raadhuis’, dat hij waarschijnlijk rond 1880 heeft geschilderd (afbeelding bovenaan dit artikel.

Uit het werk van mevrouw Rita Pieterse-Zwetsloot komen we te weten dat de eerste twee huisjes aan het begin van de 20ee eeuw bewoond werden door de familie Zwaan en de weduwe Van Egmond en werden afgebroken voor de bouw van de brandweergarage aan de Berkenkade. In het derde huisje woonde de familie Van der Kwaak, waarvan de vrouw des huizes bekend was als baker. Later werden achter deze drie huizen nog drie woningen gebouwd, die er nu nog steeds staan als Berkenkade 4, 5 en 6.


Omgedoopt

Pas in december 1929 besluit het college van B&W het laantje achter het raadhuis officieel de naam ‘Tielemanslaantje’ te geven en werden de adressen Tielemanslaantje 1 tot en met 6 officieel geregistreerd. In de gemeentegids van Leiderdorp van 1932-1933 staat een kaartje van het centrum waarin ook de straatnamen van diverse geplande straten voorkomen (zie afbeelding onderaan dit artikel). Hier staat het Tielemanslaantje met in het verlengde de Plataankade. Deze straatnaam is er nooit gekomen, want op 13 april 1934 besluit de gemeenteraad om het laantje te verlengen tot de net gereed gekomen Acacialaan. Kort daarna krijgt dit nieuwe deel de naam ‘Berkenlaan’ als een bouwvergunning afgegeven wordt voor 6 woningen. De Leidse muziekleraar Johannes Noordanus betrekt op 1 juni 1935 zijn nieuwe woning aan de Berkenlaan 1, maar als de gemeente op 1 juli besluit het Tielemanslaantje en Berkenlaan om te dopen tot Berkenkade, moet Noordanus een advertentie plaatsen om zijn vrienden en bekenden te laten weten dat hij nu op het adres Berkenkade 8 woont.

Sindsdien is de Berkenkade zelf maar weinig veranderd. De oude brandweerkazerne verdween voor een nieuw gebouw tot ook dit moest plaatsmaken voor nieuwbouw van het Waterschap en naast de kazerne was ook korte tijd een reinwaterkelder. De meest zichtbare verandering is uiteraard de in 1964 aangelegde Stierenbrug en de Persant Snoepweg die op de plek van de Kalkwatering kwam te liggen.

Tekst: Peter Diebels


De rubriek ‘Historie vlakbij Huis’ wordt verzorgd door medewerkers van het Leiderdorps Museum en verschijnt eens per maand. 

De Hoofdstraat omstreeks 1875. Tekening van Jan Elias Kikkert.
Het beoogde stratenplan van de Kerkwijk uit begin jaren 30 van de vorige eeuw. .

Uit de krant