De demonstratie voor het behoud van Schiphol in 1938. | Foto: Beeldbank gemeente Amsterdam
De demonstratie voor het behoud van Schiphol in 1938. | Foto: Beeldbank gemeente Amsterdam Foto: Beeldbank gemeente Amsterdam

Leiderdorp International Airport: de luchthaven die er niet kwam

Cultuur Historie Vlakbij Huis

Het had weinig gescheeld of de nationale luchthaven van Nederland had in Leiderdorp gelegen in plaats van bij Amsterdam. In 1938 presenteerde KLM oprichter Albert Plesman een plan voor een bijna 400 hectare groot vliegveld in de Achthovenerpolder en de Hondsdijkse polder. Peter Diebels dook in de archieven en doet het verhaal over de nooit gerealiseerde Leiderdorpse luchthaven uit de doeken in de maandelijkse rubriek ‘Historie Vlakbij Huis’.

Voor vrijwel alle Nederlanders is Schiphol sinds mensenheugenis de nationale luchthaven van ons land. Deze positie heeft het echter niet zonder slag of stoot verkregen. 

Vanaf begin jaren ’20 was de exploitatie van vliegvelden aan gemeenten overgelaten en hield de rijksoverheid slechts toezicht. Toen in de loop van de jaren ‘30 de roep om een rijksluchthaven steeds luider werd, leek het erop dat het kabinet een van de gemeentelijke vliegvelden tot nationale luchthaven zou aanwijzen. Het waren met name Amsterdam en Rotterdam die naar deze positie lonkten. De hoofdstad propageerde Schiphol en de havenstad droeg vliegveld Waalhaven voor. Maar ook Den Haag deed met Ypenburg een gooi naar deze nationale titel. Groot was dan ook de verbazing bij deze gemeenten toen de regering in 1938 een plan presenteerde voor een geheel nieuwe centrale luchthaven bij Leiderdorp. Achter dit plan zat de oprichter van de KLM, Albert Plesman, die nooit een fan van Schiphol was geweest en liever vanuit Rotterdam vloog. Al in de jaren ’20 had hij KLM-architect Dirk Roosenburg ontwerpen laten maken voor een Vliegveld Holland bij Delft, maar dat plan ging door de economische crisis niet door. Ook dit keer was het Roosenburg die het ontwerp voor een centraal vliegveld bij Leiderdorp tekende. 

Waarom Leiderdorp? Vooral vanwege de centrale ligging in de Randstad en goede bereikbaarheid via de geplande rijksweg A4 en een mogelijke aansluiting op de spoorlijn Leiden-Utrecht. Voor een bedrag van 12 miljoen gulden zou in een deel van de Achthovenerpolder en de Hondsdijkse polder een vliegveld van bijna 400 hectare verrijzen. In een halfrond, bijna hoefijzervormig hoofdgebouw zouden arriverende en vertrekkende passagiers via aparte verdiepingen van elkaar worden gescheiden, een voor die tijd revolutionair idee. Zodra Leiderdorp als centrale luchthaven gereed was konden Schiphol en Waalhaven aan Defensie worden verkocht om verder als militaire vliegvelden te fungeren.

Het plan kreeg steun van de gemeenten Leiden, Den Haag en de provincie, maar ontlokte felle protesten van Amsterdam en Rotterdam. Alle registers werden opengetrokken, politiek en bedrijfsleven kwamen in actie en kranten en brochures stonden vol met polemieken over het onrecht dat het rijk de gemeenten en andere belanghebbenden aandeed. Hoogtepunt van het verzet was op 2 juli 1938 toen meer dan 15.000 mensen bij Schiphol demonstreerden voor het behoud van hun luchthaven. De regering bleek voor alle druk gevoelig en had, toen bodemonderzoek uitwees dat de Leiderdorpse polders ongeschikt waren voor zware vliegtuigen, een goed argument om het Leiderdorpse plan in te trekken en Schiphol tot nationale luchthaven aan te wijzen.

In de Tweede Wereldoorlog werd vliegveld Waalhaven geheel verwoest en Schiphol zwaar gehavend. Opnieuw zag Plesman zijn kans schoon een plan voor een nieuwe nationale luchthaven in te dienen; niet meer bij Leiderdorp, maar ten zuiden van Schiphol, bij Burgerveen. Uiteindelijk verwees het kabinet dit voorstel in 1948 naar de prullenbak en bleef Schiphol de nationale luchthaven van ons land.

De komst van een luchthaven van 400 ha. is de 3.000 Leiderdorpers bespaard gebleven. Zij werden pas in 1958 geconfronteerd met de aanleg van de A4 die het dorp doorsneed. De Achthovenerpolder bleef gespaard en vormt nu vooral de landingsplaats voor vele weidevogels.

Pamflet door Louis Raemaekers voor het Algemeen Amsterdamsch Comité tot behoud van Schiphol.

Uit de krant