Hoe overleef ik … de winter

ZES ACTIEVE GIDSEN VAN NATUURORGANISATIE IVN VOLGEN HET PLANTEN- EN DIERENLEVEN IN LEIDERDORP. OM DE WEEK SCHRIJVEN ZIJ IN DEZE RUBRIEK OVER HUN BEVINDINGEN

Wij mensen trekken ons terug in onze lekker verwarmde huizen en halen ons eten gewoon bij de supermarkt, maar hoe doen de planten en dieren dit?

Vogels hebben de keuze: blijf ik of vertrek ik naar warmere streken. Die keuze is sterk afhankelijk van hun voedsel. Eet je voornamelijk vliegende insecten, dan kun je maar beter vertrekken want anders kom je om van de honger. Dat doet de boerenzwaluw dan ook. Hij vliegt maar liefst helemaal naar Afrika. Dan de blijvers, ook al is blijven een grote gok nemen. De blauwe reiger lust graag een visje, maar ook een muis gaat er goed in. Deze kan hij meestal nog wel vinden in de winter tenzij het langdurig hard vriest. De ijsvogel doet zijn naam geen eer aan. Hij haat ijs… Op zijn bordje alleen vis, en daarvoor moet de sloot niet dichtvriezen. Kieviten volgen de vorstgrens en gaaien leggen in de herfst gewoon een wintervoorraad eikels aan. Wel onthouden waar... En de merel lust alles, en omdat er altijd wel een appeltje, bes, of wormpje te vinden is, blijft hij ook.

Bij de vlinders zijn er ook trekkers en blijvers. Er zijn voor hen bijna geen bloeiende planten meer in de winter en dat betekent geen voedsel. De blijvers, zoals dagpauwoog en kleine vos. zoeken een beschut, droog plekje en gaan in ruste. Ook maken zij een soort antivries aan. Dit zorgt ervoor dat ze een temperatuur tot vijftien graden onder nul kunnen overleven. Het koolwitje overwintert als pop en de atalanta vertrekt naar het Middellandse zeegebied. Ongelofelijk dat een vlinder honderden kilometers kan vliegen.

Als je geen vleugels hebt, moet je wat anders bedenken. Loofbomen laten hun bladeren vallen, want die verdampen veel te veel water. Een grote populier kan wel honderden liters water per dag verdampen. Dit water moet aangevuld worden, maar de wortels kunnen in de koude bodem onvoldoende water opnemen en de boom zou verdrogen. Er zijn struiken en bomen, zoals de hulst, die hun blad wel houden in de winter, maar daar hebben ze een trucje voor. Hun bladoppervlak is bedekt met een dun waslaagje dat verdamping tegengaat. De naalden van naaldbomen zijn niets anders dan strak opgerolde blaadjes met een waslaagje. Ook zitten er suikers in het sap van de naalden wat bevriezing voorkomt.

Maar welke overlevingsstrategie hebben zoogdieren zoals herten, muizen, egels en eekhoorns? Herten bouwen in de nazomer een flinke vetreserve op, en krijgen een dikke wintervacht die isolerend werkt. Eekhoorns hebben een voedselvoorraad aangelegd en egels gaan in winterslaap. Ook veldmuizen leggen voorraadkamers aan. En tja, zoals de foto toont, zijn er altijd muizen die overleven op een lekkere pot vogelpindakaas!

Tekst en foto: Ada van der Aar